چک یکی از ابزارهای مهم و رایج در معاملات مالی و تجاری است که از آن برای پرداخت یا تعهد به پرداخت استفاده می‌شود. با این حال، در مواردی ممکن است چک صادر شده به دلایل مختلفی مانند عدم موجودی کافی، اشتباه در امضا یا مشکلات حقوقی پرداخت نشود و به اصطلاح “چک برگشتی” تلقی گردد. در این شرایط، دارنده چک باید از راه‌های قانونی مختلفی برای وصول وجه خود اقدام کند. این راه‌ها به سه دسته اصلی روش ثبتی، روش حقوقی و روش کیفری تقسیم می‌شوند. در این مقاله به تشریح دقیق این روش‌ها و فرآیندهای مربوط به آن‌ها خواهیم پرداخت.
۱. وصول چک برگشتی از طریق روش اجرائیه ثبتی
یکی از سریع ترین و مؤثرترین راه ها برای وصول چک برگشتی استفاده از اجرائیه ثبتی است. در این روش، دارنده چک از طریق دفاتر ثبت اسناد رسمی اقدام به صدور اجرائیه می‌کند و با کمک مراجع ثبتی، صادرکننده چک را ملزم به پرداخت وجه چک می‌نماید. این روش به دلیل سرعت بالا و الزام قانونی برای توقیف اموال، به عنوان یکی از روش های مؤثر شناخته می‌شود، اما ممکن است هزینه‌بر باشد.
✅مراحل وصول چک برگشتی از طریق اجرائیه ثبتی
- دریافت گواهی عدم پرداخت: اولین گام در هر فرآیند مربوط به چک برگشتی، مراجعه به بانک و دریافت گواهی عدم پرداخت است. این گواهی توسط بانک صادر می‌شود و تایید می‌کند که چک پرداخت نشده است.
- مراجعه به دفتر اسناد رسمی: پس از دریافت گواهی عدم پرداخت، دارنده چک باید به یکی از دفاتر اسناد رسمی مراجعه کند. در این مرحله، باید فرم اجرائیه را تکمیل و مدارک لازم شامل گواهی عدم پرداخت، کپی چک برگشتی و اصل چک را ارائه کند.
- صدور اجرائیه: پس از تکمیل مدارک، دفتر اسناد رسمی نسبت به صدور اجرائیه اقدام می‌کند. در این مرحله، ابلاغیه‌ای به صادرکننده چک ارسال می‌شود که در آن فرصت ۱۰ روزه‌ای برای پرداخت وجه چک به او داده می‌شود.
- توقیف اموال: اگر صادرکننده چک در مهلت مقرر اقدام به پرداخت وجه نکند، اموال وی به جز مستثنیات دین (اموالی مانند محل سکونت یا لوازم اولیه زندگی که نمی‌توان آن‌ها را توقیف کرد) توقیف می‌شود. این اموال پس از طی مراحل قانونی به مزایده گذاشته می‌شود تا دارنده چک به حق خود برسد.
🔍نکات مهم در اجرائیه ثبتی
- هزینه های اجرائیه: یکی از نکات مهم در این روش، هزینه های اجرائیه است. در این روش دارنده چک باید ۵ درصد از مبلغ چک را به عنوان هزینه اجرائیه پرداخت کند.
- فقط علیه صادرکننده: در روش ثبتی، امکان صدور اجرائیه تنها علیه صادرکننده چک وجود دارد و نمی‌توان اجرائیه را علیه ضامنین یا ظهرنویسان صادر کرد.
- نیاز به مطابقت امضا: برای استفاده از این روش، امضای منعکس در چک باید با نمونه امضای موجود در بانک مطابقت داشته باشد.
این روش برای کسانی مناسب است که به سرعت خواهان وصول چک خود هستند و توانایی پرداخت هزینه‌های اولیه را دارند. همچنین، به دلیل قدرت اجرائی دفاتر ثبت اسناد رسمی، احتمال وصول وجه چک در این روش بیشتر است.
۲. وصول چک برگشتی از طریق شکایت حقوقی
روش دیگر برای وصول چک برگشتی، استفاده از شکایت حقوقی است. در این روش دارنده چک از طریق دادگاه‌های عمومی حقوقی اقدام به طرح دعوا می‌کند و از طریق مراجع قضایی برای وصول وجه چک اقدام می‌نماید. این روش ممکن است زمان‌برتر از روش ثبتی باشد، اما امکان مطالبه خسارات و هزینه های دادرسی را نیز فراهم می‌کند.
مراحل شکایت حقوقی برای وصول چک برگشتی
- دریافت گواهی عدم پرداخت: مانند روش ثبتی، اولین گام در این روش نیز دریافت گواهی عدم پرداخت از بانک است.
- تنظیم دادخواست: دارنده چک باید دادخواستی حقوقی تنظیم و آن را به دادگاه عمومی حقوقی محل سکونت صادرکننده چک یا محل وقوع چک ارائه دهد. در این دادخواست باید جزئیات چک برگشتی و درخواست وصول مبلغ چک به همراه خسارات احتمالی ذکر شود.
- ارائه مدارک: مدارک لازم برای پیگیری این شکایت شامل گواهی عدم پرداخت، کپی چک برگشتی و اصل چک است. همچنین هزینه دادرسی نیز باید پرداخت شود که ممکن است در نهایت از صادرکننده چک مطالبه گردد.
- روند دادگاه: دادگاه پس از بررسی مدارک و مستندات، حکم خود را صادر می‌کند. در صورتی که حکم به نفع دارنده چک باشد، صادرکننده ملزم به پرداخت وجه چک و خسارات مربوطه خواهد شد.
⁉ نکات مهم در شکایت حقوقی
- زمان پیگیری: در روش حقوقی، امکان پیگیری علیه ضامنین و ظهرنویسان نیز وجود دارد، به شرط آنکه گواهی عدم پرداخت در مهلت قانونی دریافت و دعوا ظرف مدت تعیین شده اقامه شده باشد.
- مزایای شکایت حقوقی: یکی از مزیت‌های این روش امکان مطالبه تمامی هزینه‌ها و خسارات وارده از جمله هزینه‌های دادرسی است. این مزیت به ویژه در صورتی که مبلغ چک بالا باشد، اهمیت دارد.
این روش برای کسانی که به دنبال وصول کامل وجه چک همراه با خسارات و هزینه‌های دادرسی هستند، مناسب است، اما باید به زمان‌بر بودن این فرآیند توجه داشت.
۳. وصول چک برگشتی از طریق شکایت کیفری
در شرایطی که چک با نیت کلاهبرداری یا سوءنیت صادر شده باشد، دارنده چک می‌تواند از طریق شکایت کیفری علیه صادرکننده اقدام کند. این روش بیشتر برای مواردی مناسب است که صادرکننده چک عمداً و با آگاهی از عدم توانایی پرداخت، چکی بدون موجودی یا با نواقص قانونی صادر کرده باشد.
شرایط و مراحل شکایت کیفری
- مهلت قانونی: برای شکایت کیفری، دارنده چک باید ظرف مدت شش ماه از تاریخ صدور چک، گواهی عدم پرداخت را از بانک دریافت و در همان مدت اقدام به طرح شکایت کیفری کند.
- ثبت شکایت در دادگاه کیفری: پس از دریافت گواهی عدم پرداخت، دارنده چک باید به دادگاه کیفری مراجعه کرده و شکایت خود را ثبت کند. در این مرحله، شواهدی مبنی بر سوءنیت صادرکننده چک ارائه می‌شود.
- روند دادرسی: پس از ثبت شکایت و بررسی مدارک، دادگاه ممکن است صادرکننده چک را به مجازات کیفری مانند حبس یا جریمه نقدی محکوم کند. همچنین، دارنده چک می‌تواند در دادگاه کیفری درخواست وصول وجه چک و خسارات وارده را نیز مطرح کند.
📜 نکات مهم در شکایت کیفری
- مسئولیت کیفری: شکایت کیفری تنها علیه صادرکننده چک قابل طرح است و نمی‌توان علیه ضامنین یا ظهرنویسان شکایت کیفری کرد.
- انتقال چک: اگر چکی پس از برگشت به شخص دیگری منتقل شده باشد، دارنده جدید نمی‌تواند شکایت کیفری کند، مگر آنکه انتقال قهری (مانند ارث) صورت گرفته باشد.
شکایت کیفری یکی از روش‌های مؤثر برای مقابله با صادرکنندگانی است که با نیت سوء چک صادر کرده‌اند. با این حال، دارنده چک باید به مهلت‌های قانونی توجه داشته باشد تا بتواند از این روش بهره بگیرد.
سخن پایانی
دارنده چک برگشتی می‌تواند از سه روش اصلی ثبتی، حقوقی و کیفری برای وصول وجه خود استفاده کند. هر یک از این روش‌ها دارای مزایا و معایب خاص خود هستند و انتخاب روش مناسب به شرایط چک و نیاز دارنده بستگی دارد. روش ثبتی سریع ترین روش است اما هزینه بالایی دارد. روش حقوقی زمان‌برتر است اما امکان مطالبه خسارات را فراهم می‌کند. روش کیفری نیز بیشتر برای مواردی مناسب است که سوءنیت صادرکننده چک قابل اثبات باشد.
☎ در صورتی که نیاز به مشاوره حقوقی یا پیگیری‌های قانونی دارید، دفتر وکالت برادران شکری آماده ارائه خدمات تخصصی و مشاوره در این زمینه می‌باشد. برای دریافت مشاوره و پیگیری امور حقوقی خود، با ما تماس بگیرید.