مهریه یکی از مهم‌ترین مباحث حقوقی در نظام خانواده های اسلامی است که به عنوان یک حق مالی به زن تعلق می‌گیرد. این حق بر اساس عقد نکاح و به واسطه جاری شدن صیغه ازدواج به زن اعطا می‌شود. گرچه در عرف جوامع مهریه بیشتر به هنگام جدایی و طلاق مطالبه می‌شود، قانون به زن این اختیار را داده که در هر زمان پس از عقد، مهریه خود را مطالبه کند. شناخت انواع مهریه و قواعد حاکم بر آن نه تنها برای افراد بلکه برای متخصصان حقوقی نیز از اهمیت بالایی برخوردار است. در ادامه به بررسی انواع مهریه، ویژگی‌ها و نکات کلیدی مربوط به آن‌ها می پردازیم.
💵 مهریه و مالکیت زن بر آن
مهریه به عنوان یک حق قانونی و شرعی، به محض جاری شدن صیغه عقد به زن تعلق می‌گیرد. بر اساس ماده 1082 قانون مدنی ایران، با انعقاد عقد نکاح، زن مالک مهریه می‌شود و از همان لحظه می‌تواند نسبت به آن هر نوع تصرفی داشته باشد. این تصرفات شامل درخواست مهریه، بخشیدن آن به شوهر، یا حتی تنظیم توافقاتی برای دریافت یا عدم دریافت آن در زمان خاصی است. در عرف جامعه، اغلب مهریه در شرایطی که زوجین به مشکلات جدی مواجه می‌شوند یا تصمیم به جدایی دارند مطالبه می‌شود، اما از دیدگاه قانونی، زن در هر لحظه پس از عقد نکاح می‌تواند درخواست مهریه خود را مطرح کند.
✅ شرایط تعیین مهریه
یکی از نکات کلیدی در مورد مهریه، ارزش مالی آن است. مطابق ماده 1078 قانون مدنی، مهریه باید ارزش مالی داشته باشد و به عنوان مالی که قابلیت استفاده یا مصرف را دارد، تعیین شود. این به معنای آن است که مهریه نمی‌تواند شامل چیزهایی باشد که فاقد ارزش اقتصادی یا شرعی هستند، بلکه باید مالی قابل تعیین و تصرف باشد که در بازار مالی مشخص ارزش‌گذاری شده است.
📜 انواع مهریه📚
مهریه‌ها بر اساس زمان تعیین و شرایط مطالبه به چند دسته اصلی تقسیم می‌شوند که هر یک دارای شرایط و ویژگی‌های خاصی هستند. در ادامه به بررسی این انواع می‌پردازیم:
1. مهرالمسمی
مهرالمسمی رایج‌ترین نوع مهریه است که در زمان عقد نکاح توسط طرفین مشخص و در عقدنامه قید می‌شود. این مهریه توافقی است و مقدار آن بسته به شرایط و توافق زوجین می‌تواند متفاوت باشد. مهرالمسمی به طور کلی بر اساس توافق دو طرف و بر مبنای شرایط مالی و فرهنگی خانواده ها تعیین می‌شود و ممکن است شامل پول نقد، زمین، ملک، یا سایر دارایی‌های مالی با ارزش باشد.
2. مهرالمثل
مهرالمثل در شرایطی اعمال می‌شود که در زمان عقد نکاح، مهریه ای تعیین نشده باشد و زن و مرد پس از عقد، رابطه زناشویی داشته باشند. در این حالت، زن مستحق دریافت مهرالمثل است که با توجه به وضعیت اجتماعی، اقتصادی و خانوادگی زن تعیین می‌شود. به عنوان مثال، موقعیت شغلی، تحصیلات، و شان خانوادگی زن از عواملی هستند که در تعیین مقدار مهرالمثل موثرند.
اگر در زمان عقد مهریه‌ای تعیین شده باشد اما به دلایلی مانند عدم مالیت یا نامشروع بودن آن مهریه غیرقابل قبول باشد، زوجه همچنان مستحق مهرالمثل خواهد بود؛ مشروط بر اینکه رابطه زناشویی میان طرفین برقرار شده باشد.
3. مهرالسنه
مهرالسنه نوع خاصی از مهریه است که بر اساس سنت اسلامی و به اقتباس از مهریه‌ای که پیامبر اسلام (ص) برای دختران و همسران خود تعیین کرده است، تعریف می‌شود. مقدار مهرالسنه برابر با 500 درهم نقره است که به عنوان مهریه حضرت فاطمه زهرا (س) نیز شناخته می‌شود. این نوع مهریه از نظر عرفی و دینی مورد توجه بسیاری از خانواده‌ها قرار دارد و برخی افراد آن را به عنوان یک مهریه معنوی و سنتی انتخاب می‌کنند.
4. مهرالمتعه
مهرالمتعه زمانی تعیین می‌شود که در عقد نکاح، مهریه مشخص نشده باشد و مرد بخواهد قبل از نزدیکی همسر خود را طلاق دهد. در این صورت، زن مستحق دریافت مهرالمتعه است که میزان آن با توجه به وضعیت مالی و اقتصادی مرد تعیین می‌شود. برخلاف مهرالمثل که بر مبنای وضعیت اجتماعی زن تعیین می‌شود، مهرالمتعه بر اساس وضعیت مالی مرد تنظیم می‌گردد.
5. مفوضه البضع
مفوضه البضع به شرایطی اشاره دارد که در آن در زمان عقد نکاح، مهریه‌ای تعیین نشده یا به طور کامل از تعیین مهریه صرف نظر شده است. در این حالت، زن حق دارد پس از عقد و قبل از برقراری رابطه زناشویی مهریه خود را مطالبه کند. اگر پس از عقد و قبل از تعیین مهریه، رابطه زناشویی برقرار شود، زن مستحق مهرالمثل خواهد بود.
6. مفوضه المهر
مفوضه المهر به حالتی گفته می‌شود که در عقد نکاح، تعیین مهریه به شخص ثالث یا یکی از زوجین واگذار شده باشد. این نوع مهریه به زوجین اجازه می‌دهد که تعیین مقدار دقیق آن را به آینده موکول کنند یا به شخص دیگری بسپارند. در صورتی که قبل از تعیین مهریه رابطه زناشویی برقرار شود، زن حق دریافت مهرالمثل را خواهد داشت.
7. مهریه عندالمطالبه و مهریه عندالاستطاعه
یکی از تفاوت‌های اصلی در نوع مهریه‌ها، زمان مطالبه آن است. مهریه عندالمطالبه به معنای آن است که زن می‌تواند هر زمان پس از عقد نکاح، درخواست مهریه خود را مطرح کند و مرد موظف است بلافاصله آن را پرداخت کند. در مقابل، مهریه عندالاستطاعه بدین معناست که مرد تنها زمانی موظف به پرداخت مهریه است که توانایی مالی برای این کار را داشته باشد. در این حالت، زن نمی‌تواند بدون اثبات استطاعت مالی مرد، مهریه خود را مطالبه کند.
🧑⚖️⚖ نکات کلیدی در مطالبه و اجرای مهریه
مهریه به عنوان یک حق شرعی و قانونی، حتی در صورت وقوع طلاق قابل مطالبه است. زن می‌تواند قبل، در حین، یا پس از طلاق، مهریه خود را مطالبه کند. وکلای متخصص در دفتر وکالت برادران شکری می‌توانند به زنان در این زمینه کمک کنند تا از حقوق قانونی خود بهره‌مند شوند. مهریه می‌تواند به صورت نقدی، املاک، طلا، یا هر نوع دارایی با ارزش دیگری تعیین شود. همچنین بر اساس توافق طرفین، مهریه می‌تواند به صورت اقساطی پرداخت شود. در صورت عدم توانایی مالی مرد برای پرداخت مهریه، زن می‌تواند از دادگاه درخواست مطالبه مهریه به شکل اقساطی را داشته باشد و وکلای دفتر وکالت برادران شکری در این مسیر مشاوره‌های لازم را ارائه خواهند داد.
📚 و در نهایت ….
مهریه به عنوان یک عنصر اساسی در ازدواج اسلامی، دارای قوانین و مقررات خاصی است که آگاهی از آن‌ها برای هر زوجی ضروری است. انواع مختلف مهریه از جمله مهرالمسمی، مهرالمثل، مهرالمتعه، و مهرالسنه نشان‌دهنده پیچیدگی این حقوق مالی است که بر اساس شرایط و توافقات مختلف تغییر می‌کند. وکلای دفتر وکالت برادران شکری می‌توانند با درک صحیح از این انواع و نحوه مطالبه آن‌ها، به کاهش مشکلات حقوقی و اختلافات میان زوجین کمک کنند. با توجه به اهمیت و جایگاه ویژه مهریه در فرهنگ اسلامی و حقوقی، هم زوجین و هم مشاوران حقوقی باید به دقت قوانین مرتبط با آن را مدنظر قرار دهند تا حقوق هر دو طرف به درستی حفظ شود.